Abolicję składek zus przewiduje ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r. poz. 1551). Ustawa ta weszła w życie w dniu 15 stycznia 2013 r. Zgodnie z jej przepisami na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności:
- która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji określającej warunki umorzenia;
- innej niż wymieniona w pkt 1
– umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.
Wniosek o umorzenie można złożyć w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie przedmiotowej ustawy.
Jeżeli decyzję o podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym lub decyzję o wysokości zadłużenia z tytułu składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyda po dniu wejścia w życie przedmiotowej ustawy, wniosek o umorzenie można złożyć w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się tej decyzji, chyba że termin 24 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy upływa później.
Należy podkreślić, iż umorzenie należności skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Umorzeniu podlegają również należności, które do dnia wejścia w życie omawianej ustawy zostały rozłożone na raty i nie zostały opłacone do dnia złożenia wniosku o umorzenie. Należności te podlegają wyłączeniu z umowy o rozłożeniu należności z tytułu składek na raty. Warunek umorzenia należności uważa się za spełniony po opłaceniu pozostałych należności objętych umową.
Decyzję określającą warunki umorzenia wydaje Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Warunkiem umorzenia należności jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji o umorzeniu należności niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.
Niepodlegające umorzeniu należności podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia.
W przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek umorzenia należności uważa się za spełniony po ich opłaceniu.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o:
- umorzeniu należności – po spełnieniu warunku ich umorzenia lub
- odmowie umorzenia należności – w przypadku niespełnienia warunku ich umorzenia.
W okresie od dnia złożenia wniosku o umorzenie do dnia uprawomocnienia się decyzji o umorzeniu postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu. Ponadto zawieszeniu ulega bieg terminu przedawnienia należności na okres od dnia złożenia wniosku o umorzenie do dnia uprawomocnienia się decyzji o umorzeniu.
Od decyzji określającej warunki umorzenia oraz od decyzji o umorzeniu przysługuje odwołanie do właściwego sądu.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązany jest niezwłocznie przekazać decyzję o umorzeniu należności dyrektorowi oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako organowi egzekucyjnemu, naczelnikowi urzędu skarbowego lub komornikowi sądowemu w celu wydania postanowienia o umorzeniu kosztów egzekucyjnych.
Istotnym jest fakt, iż z wnioskiem o umorzenie należności może również wystąpić spadkobierca lub osoba trzecia, jeżeli w zakresie tych zobowiązań Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję o ich odpowiedzialności. Wniosek ten wskazane podmioty mogą złożyć w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie przedmiotowej ustawy. Jeżeli decyzję o odpowiedzialności spadkobiercy lub osoby trzeciej Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyda po dniu wejścia w życie omawianej ustawy, wniosek o umorzenie spadkobierca lub osoba trzecia może złożyć w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się tej decyzji, chyba że termin 24 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy upływa później.
W przypadku umorzenia składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe:
- okres, za który składki zostały umorzone nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu prawa i wysokości emerytur i rent z ubezpieczeń społecznych oraz innych świadczeń, do których prawo uzależnione jest od posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.);
- kwota umorzonych składek nie podlega wliczeniu do podstawy obliczenia emerytury, o której mowa w art. 25 ustawy wymienionej w pkt 1.