Nowelizacja dyrektywy AML

06.10.2021

Mianem dyrektywa AML określa się regulacje prawne Unii Europejskiej w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, do których implementacji zobowiązane są jej państwa członkowskie. Ostatnia z nich – piąta w kolejności – o nazwie „dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu”, wyznaczała czas na wprowadzenie jej postanowień do krajowych systemów prawnych do 10 stycznia 2020 r. W Polsce stało się to na mocy ustawy z dnia 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r., poz. 815).

Jakie zmiany wprowadza przedmiotowa nowelizacja oraz jakie mają one znaczenie w zakresie polskiego systemu prawnego, opisuje niniejszy artykuł.

Zakres zmian

Zgodnie z uzasadnieniem „Rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw” (https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=909) - „Celem tzw. piątej dyrektywy AML jest modyfikacja unijnych ram prawnych dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy, pozwalająca na zwiększenie transparentności przepływów finansowych dokonywanych w systemie finansowym oraz zharmonizowanie tego systemu, a w konsekwencji – skuteczniejsze funkcjonowanie organów odpowiedzialnych za wykrywanie środków finansowych pochodzących z działalności o charakterze przestępczym”. Wprowadzone zmiany w ustawie z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (j.t. Dz. U. z 2021 r., poz. 1132 z późn. zm.) zawierają wiele nowych rozwiązań, z których część ma charakter stricte techniczny, część zaś wprowadza daleko idące modyfikacje w najbardziej istotnych obszarach tego aktu prawnego. Do najważniejszych z nich należą:

1) uzupełnienie katalogu instytucji obowiązanych,

2) zmiana definicji beneficjenta rzeczywistego,

3) zmiana definicji osób zajmujących eksponowane stanowisko polityczne,

4) nowe przesłanki w zakresie stosowania środków bezpieczeństwa finansowego,

5) rozszerzenie katalogu sytuacji, w których można odstąpić od stosowania środków bezpieczeństwa finansowego,

6) rozszerzenie katalogu przesłanek mogących świadczyć o wyższym ryzyku prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu,

7) rozszerzenie katalogu działań podejmowanych przez instytucje obowiązane,

8) wprowadzenie obowiązku uzyskiwania określonych informacji w przypadkach stosunków gospodarczych lub transakcji związanych z państwem trzecim wysokiego ryzyka,

9) zmiany okresów przechowywania dokumentacji oraz wyników analiz,

10) wprowadzenie obowiązku bieżącej weryfikacji oraz aktualizacji wewnętrznych procedur,

11) rozszerzenie katalogu elementów, jakie powinna zawierać wewnętrzna procedura,

12) rozszerzenie zakresu programów szkoleniowych o zagadnienia związane z ochroną danych osobowych,

13) rozszerzenie ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,

14) zmiany w zakresie Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych.

Uzupełnienie katalogu instytucji obowiązanych

Instytucje zobowiązane to wskazane w ustawie podmioty, które są zobligowane do wypełnienia obowiązków prawnych w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Nowelizacja rozszerzyła katalog przedmiotowych instytucji o:

1) przedsiębiorców, których podstawową działalnością gospodarczą jest świadczenie usług polegających na sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego, niebędący innymi instytucjami obowiązanymi (nowy art. 2 ust. 1 pkt 15a ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu),

2) przedsiębiorców prowadzących działalność polegającą na obrocie lub pośrednictwie w obrocie dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami, w tym także, gdy działalność taka jest prowadzona m.in. w galeriach sztuki lub domach aukcyjnych, a także o przedsiębiorców prowadzących działalność polegającą na przechowywaniu dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich – w zakresie transakcji o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane (nowy art. 2 ust. 1 pkt 24a ustawy),

3) pośredników w obrocie nieruchomościami, z wyłączeniem czynności pośrednictwa w obrocie nieruchomościami zmierzających do zawarcia umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości lub ich części, w której miesięczny czynsz został określony w wysokości mniejszej niż równowartość 10 000 euro (nowy art. 2 ust. 1 pkt 18 ustawy).

Zmiana definicji beneficjenta rzeczywistego

Zgodnie z uzasadnieniem „Rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw”  zdecydowano się na zmianę definicji beneficjenta rzeczywistego poprzez usunięcie zwrotów, które wiążą go z pojęciem „klienta”, ze względu na możliwość przyjęcia interpretacji zakładającej, iż dany podmiot nie ma beneficjenta rzeczywistego do momentu skorzystania z usług instytucji obowiązanej. Zdaniem autorów projektu, zmiana definicji beneficjenta rzeczywistego wpłynie na lepsze dostosowanie prawa polskiego do Dyrektywy V AML, które nie posługują się zwrotem „klient”.

W związku z powyższym, art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy brzmi obecnie następująco „ilekroć w ustawie jest mowa o beneficjencie rzeczywistym – rozumie się przez to każdą osobę fizyczną sprawującą bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad klientem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez klienta, lub każdą osobę fizyczną, w imieniu której są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna”.

Zmiana definicji osób zajmujących eksponowane stanowisko polityczne

Z katalogu osób zajmujących eksponowane stanowisko polityczne wyłączono osoby piastujące stanowiska średniego i niższego szczebla, takich jak: dyrektorzy generalni w urzędach naczelnych i centralnych organów państwowych, dyrektorzy generalni urzędów wojewódzkich, kierownicy urzędów terenowych organów rządowej administracji specjalnej. Jednocześnie rozszerzono ustawową definicję osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne o „inne osoby zajmujące stanowiska publiczne lub pełniące funkcje publiczne w organach państwa lub centralnych organach administracji rządowej” (nowy art. 2 ust. 2 pkt 11 ustawy).

Nowe przesłanki w zakresie stosowania środków bezpieczeństwa finansowego

W znowelizowanej ustawie, wprowadzono rozszerzenie obowiązku stosowania środków bezpieczeństwa finansowego wobec dotychczasowych klientów instytucji obowiązanych. Wskutek tego, instytucje zobowiązane zobligowane zostały do stosowania środków bezpieczeństwa finansowego również w odniesieniu do klientów, z którymi utrzymują stosunki gospodarcze, z uwzględnieniem rozpoznanego ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, w szczególności gdy:

1) doszło do zmiany uprzednio ustalonego charakteru lub okoliczności stosunków gospodarczych,

2) doszło do zmiany uprzednio ustalonych danych dotyczących klienta lub beneficjenta rzeczywistego,

3) instytucja obowiązana była w ciągu danego roku kalendarzowego zobowiązana na podstawie przepisów prawa do skontaktowania się z klientem w celu weryfikacji informacji dotyczących beneficjentów rzeczywistych (nowy art. 35 ust. 2 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Rozszerzenie katalogu sytuacji, w których można odstąpić od stosowania środków bezpieczeństwa finansowego

W znowelizowanej ustawie rozszerzono katalog sytuacji, w których instytucje obowiązane przy uwzględnieniu rozpoznanego ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu mogą odstąpić od stosowania środków bezpieczeństwa finansowego o następujące przypadki:

1) instrument płatniczy nie może być zasilony lub instrument ten ma maksymalny miesięczny limit transakcji płatniczych w wysokości równowartości 150 euro, która to kwota może być wykorzystana wyłącznie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

2) maksymalna kwota przechowywana elektronicznie nie przekracza równowartości 150 euro (nowe punkty 1 oraz 2 art. 38 ust. 1 ustawy – wejdą w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Jednocześnie dodano, iż przedmiotowego wyłączenia nie stosuje się gdy transakcja płatnicza zainicjowana jest za pośrednictwem Internetu lub urządzenia, które może być wykorzystywane do porozumiewania się na odległość, i gdy wysokość pojedynczej transakcji przekracza równowartość 50 euro ((nowy art. 38 ust. 2 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Rozszerzenie katalogu przesłanek mogących świadczyć o wyższym ryzyku prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu

Zgodnie z polskim porządkiem prawnym, instytucje obowiązane stosują wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego w przypadkach wyższego ryzyka prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. W tym kontekście, w znowelizowanej ustawie rozszerzono katalog przesłanek mogących świadczyć o takim stanie rzeczy, o następujące sytuacje:

1) nawiązywanie albo utrzymywanie stosunków gospodarczych lub przeprowadzanie transakcji okazjonalnej bez fizycznej obecności klienta – w przypadku gdy związane z tym wyższe ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu nie zostało ograniczone w inny sposób, w tym przez użycie środków identyfikacji elektronicznej oraz usług zaufania umożliwiających identyfikację elektroniczną (nowy art. 43 ust. 2 pkt 7 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku),

2) objęcie stosunkami gospodarczymi lub transakcjami nowych produktów lub usług albo oferowanie produktów lub usług przy wykorzystaniu nowych kanałów dystrybucji lub nowych rozwiązań technologicznych (nowy art. 43 ust. 2 pkt 9 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku),

3) powiązanie stosunków gospodarczych lub transakcji okazjonalnej z ropą naftową, bronią, metalami szlachetnymi, produktami tytoniowymi, artefaktami kulturowymi, kością słoniową, gatunkami chronionymi lub innymi przedmiotami o znaczeniu archeologicznym, historycznym, kulturowym i religijnym lub o szczególnej wartości naukowej (nowy art. 43 ust. 2 pkt 11 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku),

4) powiązanie stosunków gospodarczych lub transakcji okazjonalnej z klientem będącym obywatelem państwa trzeciego i ubiegającym się o prawo pobytu lub obywatelstwo w państwie członkowskim w zamian za transfery kapitałowe, nabycie nieruchomości lub obligacji skarbowych lub inwestycje w podmioty o charakterze korporacyjnym w danym państwie członkowskim (nowy art. 43 ust. 2 pkt 12 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Rozszerzenie katalogu działań podejmowanych przez instytucje obowiązane

Zgodnie z nowym zapisem znowelizowanej ustawy - w przypadku ujawnienia transakcji:

1) skomplikowanych lub

2) opiewających na wysokie kwoty, które nie są uzasadnione okolicznościami

przeprowadzenia transakcji, lub

3) przeprowadzanych w nietypowy sposób, lub

4) wydających się nie mieć uzasadnienia prawnego lub gospodarczego

– instytucje obowiązane podejmują działania w celu wyjaśnienia okoliczności, w jakich przeprowadzono te transakcje, oraz, w przypadku transakcji przeprowadzanych w ramach stosunków gospodarczych, intensyfikują stosowanie środka bezpieczeństwa finansowego, poprzez bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych klienta, w odniesieniu do stosunków gospodarczych, w ramach których te transakcje zostały przeprowadzone (nowy art. 43 ust. 4 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Wprowadzenie obowiązku uzyskiwania określonych informacji w przypadkach stosunków gospodarczych lub transakcji związanych z państwem trzecim wysokiego ryzyka

Instytucje obowiązane zostały zobligowane do stosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego w przypadkach stosunków gospodarczych lub transakcji związanych z państwem trzecim wysokiego ryzyka, zidentyfikowanym przez Komisję Europejską w akcie delegowanym przyjętym na podstawie art. 9 dyrektywy 2015/849, w ramach których powinny podejmować obecnie co najmniej następujące działania:

1) uzyskiwać dodatkowe informacje o kliencie oraz beneficjencie rzeczywistym, a także zamierzonym charakterze stosunków gospodarczych,

2) uzyskiwać informacje o źródle majątku klienta oraz beneficjenta rzeczywistego i źródle pochodzenia wartości majątkowych pozostających w dyspozycji klienta oraz beneficjenta rzeczywistego w ramach stosunków gospodarczych lub transakcji,

3) uzyskiwać informacje o przyczynach i okolicznościach zamierzonych lub przeprowadzonych transakcji,

4) uzyskiwać akceptację kadry kierowniczej wyższego szczebla na nawiązanie lub kontynuację stosunków gospodarczych,

5) intensyfikować stosowanie środka bezpieczeństwa finansowego, przez zwiększenie liczby oraz częstotliwości monitorowania stosunków gospodarczych oraz zwiększenie liczby transakcji typowanych do dalszej analizy (nowy art. 44 ust. 1 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Zmiany okresów przechowywania dokumentacji oraz wyników analiz

W znowelizowanej ustawie wprowadzono również zmiany w zakresie okresów przechowywania dokumentacji oraz wyników analiz. Zgodnie z nimi:

1)  instytucje obowiązane przechowują przez okres 5 lat, licząc od dnia zakończenia stosunków gospodarczych z klientem lub od dnia przeprowadzenia transakcji okazjonalnej uzyskane w wyniku stosowania środków bezpieczeństwa finansowego kopie dokumentów i informacje, w tym informacje uzyskane za pomocą środków identyfikacji elektronicznej oraz usług zaufania umożliwiających identyfikację elektroniczną (nowy art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku),

2) instytucje obowiązane przechowują wyniki analiz przeprowadzanych transakcji, przez okres 5 lat, licząc od dnia ich przeprowadzenia (nowy art. 49 ust. 2 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Wprowadzenie obowiązku bieżącej weryfikacji oraz aktualizacji wewnętrznych procedur

Instytucje obowiązane zobligowane są do wprowadzenia wewnętrznej procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Zgodnie z wprowadzoną nowelizacją - wewnętrzna procedura instytucji obowiązanej podlega bieżącej weryfikacji oraz w razie potrzeby aktualizacji (nowy art. 50 ust. 1 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Rozszerzenie katalogu elementów, jakie powinna zawierać wewnętrzna procedura

W znowelizowanej ustawie nastąpiło rozszerzenie katalogu elementów, jakie powinna zawierać wewnętrzna procedura, o takie elementy, jak:

1) zasady odnotowywania rozbieżności między informacjami zgromadzonymi w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych a informacjami o beneficjentach rzeczywistych klienta ustalonymi w związku ze stosowaniem ustawy,

2) zasad dokumentowania utrudnień stwierdzonych w związku z weryfikacją tożsamości beneficjenta rzeczywistego oraz czynności podejmowanych w związku z identyfikacją jako beneficjenta rzeczywistego osoby fizycznej zajmującej wyższe stanowisko kierownicze (nowe pkt 10 oraz pkt 11 art. 50 ust. 2 ustawy – wejdą w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Jednocześnie wprowadzono zapis, iż wewnętrzna procedura instytucji obowiązanej lub jej aktualizacja, przed wprowadzeniem do stosowania, podlega akceptacji przez kadrę kierowniczą wyższego szczebla (nowy art. 50 ust. 3 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Rozszerzenie zakresu programów szkoleniowych o zagadnienia związane z ochroną danych osobowych

Zgodnie z nowym brzmieniem ustawy - Instytucje obowiązane zapewniają udział osób wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w programach szkoleniowych dotyczących realizacji tych obowiązków, uwzględniających zagadnienia związane z ochroną danych osobowych (nowy art. 52 ust. 1 ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Rozszerzenie ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu

W znowelizowanej ustawie, wprowadzono także rozszerzenie ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Zgodnie z nowymi zapisami:

1) instytucje obowiązane zapewniają pracownikom oraz innym osobom wykonującym czynności na rzecz instytucji obowiązanej, dokonującym anonimowego zgłaszania rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, ochronę przed podejmowaniem wobec nich działań o charakterze represyjnym lub wpływających na pogorszenie ich sytuacji prawnej lub faktycznej, lub polegających na kierowaniu gróźb,

2) instytucje obowiązane, ich pracownicy oraz inne osoby wykonujące czynności na rzecz instytucji obowiązanej nie podejmują wobec pracowników oraz innych osób, wskazanych w punkcie poprzedzającym, działań o charakterze represyjnym lub wpływających na pogorszenie ich sytuacji prawnej lub faktycznej, lub polegających na kierowaniu wobec nich gróźb, w szczególności działań negatywnie wpływających na ich warunki pracy lub zatrudnienia (nowe ust. 3 oraz ust. 4  art. 53 ustawy – wejdą w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Zmiany w zakresie Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych

W znowelizowanej ustawie rozszerzono katalog podmiotów obowiązanych do zgłaszania informacji o beneficjentach rzeczywistych i ich aktualizacji, o następujące podmioty:

1) trusty, których powiernicy lub osoby zajmujące stanowiska równoważne mają miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub nawiązują stosunki gospodarcze lub nabywają nieruchomość na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w imieniu lub na rzecz trustu,

2) spółki partnerskie,

3) europejskie zgrupowania interesów gospodarczych,

4) spółki europejskie,

5) spółdzielnie,

6) spółdzielnie europejskie,

7) stowarzyszenia podlegające wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego,

8) fundacje (nowe punkty od 6 do 13 art. 58 ustawy – wejdą w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Wskutek dokonanej nowelizacji ustawy, wprowadzono również zapisy, iż:

1) instytucja obowiązana odnotowuje rozbieżności między informacjami zgromadzonymi w Rejestrze a ustalonymi przez nią informacjami o beneficjencie rzeczywistym klienta i podejmuje czynności w celu wyjaśnienia przyczyn tych rozbieżności,

2) w przypadku potwierdzenia odnotowanych rozbieżności instytucja obowiązana przekazuje organowi właściwemu w sprawach Rejestru zweryfikowaną informację o tych rozbieżnościach wraz z uzasadnieniem i dokumentacją dotyczącą odnotowanych rozbieżności,

3) organ właściwy w sprawach Rejestru po uzyskaniu informacji o rozbieżnościach, podejmuje czynności zmierzające do ich wyjaśnienia (nowy art. 61a ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku),

4) organ właściwy w sprawach Rejestru może wszcząć postępowanie w celu wyjaśnienia, czy informacje zgromadzone w Rejestrze są prawidłowe i aktualne. Informację o wszczęciu oraz zakończeniu postępowania zamieszcza się w Rejestrze. Może on także wydać decyzję o sprostowaniu danych w Rejestrze (nowy art. 61b ustawy – wejdzie w życie dopiero 31 października 2021 roku).

Reasumując – opisane powyżej zmiany w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, wynikające z implementacji piątej dyrektywy AML, nakładają na instytucje obowiązane szereg nowych obowiązków, mających na celu przede wszystkim bardziej skuteczne zapobieganie i zwalczanie tego rodzaju czynów przestępczych.  Służyć temu mają w szczególności takie instrumenty, jak rozszerzenie obowiązków o charakterze weryfikacyjnym oraz wprowadzenie wytycznych stosowania środków bezpieczeństwa finansowego. Odpowiednie stosowanie wszystkich tych narzędzi, z cała pewnością przyczyni się do uszczelnienia systemu przeciwdziałania zagrożeniom dla systemu finansowego naszego kraju.

Opinie naszych zadowolonych Klientów

Zostaw swój komentarz
Imię: Email: Treść: Adres e-mail nie zostanie opublikowany