Zasady dotyczące postępowania dowodowego w procesie karnym
02.12.2011
Na podstawie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) można wyróżnić następujące zasady, które dotyczą postępowania dowodowego:
- zasada prawdy materialnej;
- zasada bezpośredniości;
- zasada koncentracji materiału dowodowego;
- zasada swobodnej oceny dowodów.
Zasada prawdy materialnej
Zasada prawdy materialnej przeciwstawiana jest zasadzie prawdy formalnej, która określana jest także mianem prawdy sądowej. Zgodnie z nią za prawdę przyjmuje się to co zostało ustalone na podstawie domniemań, fikcji prawnych lub przyznania stron, a co nie zawsze pozostaje w zgodzie z rzeczywistym stanem rzeczy.
Ważne: Zasada prawdy materialnej to dyrektywa adresowana do organu prowadzącego postępowanie. Nakazuje ona, aby podstawę wydawanych w postępowaniu decyzji stanowiły ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy.
Zasada prawdy ma w postępowaniu karnym charakter nadrzędny. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż celem procesu karnego jest wydanie orzeczenia, które zgodne jest z prawdą, a co za tym idzie budowa całego postępowania musi pozwalać na urzeczywistnienie dyrektywy wynikającej z omawianej zasady. Ponadto inne zasady postępowania dowodowego mają na celu doprowadzenie do jak najpełniejszej realizacji zasady prawdy. Do zasad tych należą m.in. zasada bezpośredniości, zasada koncentracji materiału dowodowego, zasada swobodnej oceny dowodów.
Przez prawdę należy rozumieć zgodność danego sądu z rzeczywistym stanem rzeczy. Aby możliwe było osiągnięcie prawdy konieczne jest, by ustalenia faktyczne zostały udowodnione. Udowodnienie ma miejsce w sytuacji, gdy jednocześnie spełnione są dwa warunki:
- warunek obiektywny – dowody, które zostały przeprowadzone w postępowaniu powinny u każdego racjonalnego człowieka rodzić przekonanie, iż ustalenia faktyczne poczynione w tym postępowaniu są zgodne z prawdą;
- warunek subiektywny – organ prowadzący postępowanie powinien być przekonany, iż dokonane przez niego ustalenia stanu faktycznego będące podstawą wydanej decyzji są zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy.
Zasada prawdy ma charakter skodyfikowany.
Zgodnie z art. 2 § 2 k.p.k. podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne. Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4 k.p.k.). Natomiast nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego (art. 5 § 2 k.p.k.).
Zasada bezpośredniości
Zasada bezpośredniości ma ścisły związek z zasadą prawdy obiektywnej. Pozwala ona na realizację dyrektywy wynikającej z zasady prawdy.
W skład zasady bezpośredniości wchodzą następujące dyrektywy:
- ustalenia stanu faktycznego dokonane przez sąd powinny opierać się na dowodach, które zostały przeprowadzone na rozprawie – dyrektywa ta wynika z art. 410 k.p.k., zgodnie z którym podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej;
- dowody powinny zostać przeprowadzone bezpośrednio przed sądem, który orzeka w danej sprawie – jest to dyrektywa nie skodyfikowana; przepisy prawa dopuszczają jednak od niej wyjątki w postaci dopuszczenia odczytania na rozprawie protokołów z przesłuchania oskarżonego, świadka lub biegłego, które zostały sporządzone w postępowaniu przygotowawczym albo na rozprawie zarówno w tej, jak i w innej sprawie (np. art. 389, 391 k.p.k.);
- przede wszystkim powinno korzystać się z dowodów pierwotnych, nie można jednak pomijać dowodów pochodnych – jest to dyrektywa nie skodyfikowana; wynika ona z faktu, iż dowód pierwotny pozwala na lepsze poznanie prawdy ze względu na mniejsze niebezpieczeństwo zniekształceń.
Prowadzenie rozprawy od początku oznacza konieczność ponownego przeprowadzenia wszystkich uprzednio dokonanych czynności dowodowych. Nierespektowanie tych powinności procesowych przez sąd orzekający stanowi rażącą obrazę przepisów postępowania (art. 410 k.p.k.), mającą wpływ na treść orzeczenia (Wyrok SN z dnia 12 lutego 2008 r., WA 2/08).
Zasada koncentracji materiału dowodowego
Ważne: Zgodnie z zasadą koncentracji materiału dowodowego proces powinien stanowić zwarty ciąg czynności, które dokonywane są bez zbędnej zwłoki.
Koncentrację materiału dowodowego można osiągnąć stosując:
- koncepcję prekluzji w przytaczaniu faktów i dowodów – koncepcja ta polega na zobowiązaniu stron do przytaczania od razu wszystkich znanych przez nią faktów i dowodów pod rygorem utraty prawa do ich przytaczania w dalszym etapie postępowania; koncepcja ta znana była Kodeksowi postępowania karnego z 1928 r.;
- koncepcję dyskrecjonalnej władzy sędziego – koncepcja ta polega na umożliwieniu sądowi uwzględniania faktów i dowodów powoływanych przez strony w dalszym etapie postępowania, pomimo możliwości ich powołania na początku postępowania; koncepcja ta jest przyjęta w obowiązującym Kodeksie postępowania karnego.
Zasada koncentracji materiału dowodowego jest zasadą nie skodyfikowaną.
Omawiana zasada znajduje także wyraz w dyrektywie ciągłości rozprawy. Ustawodawca dopuścił także następujące wyjątki od zasady koncentracji materiału dowodowego:
- przerwa w rozprawie (art. 401-403 k.p.k.);
- odroczenie rozprawy (art. 404 k.p.k.);
- odroczenie wydania wyroku (art. 411 k.p.k.).
Zasada swobodnej oceny dowodów
Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów sąd dokonuje oceny przeprowadzonych dowodów i wyciąga z nich wnioski według swojego przekonania. Nie jest on związany w tym względzie regułami dowodowymi.
W zakres zasady swobodnej oceny dowodów wchodzą dwie zasady:
- swobodnej niekontrolowanej oceny dowodów – sąd nie ma obowiązku uzasadniania swoich orzeczeń, a dokonana przez niego ocena dowodów nie podlega kontroli instancyjnej;
- swobodnej kontrolowanej oceny dowodów – sąd jest obowiązany uzasadniać swoje orzeczenia, a dokonana przez niego ocena dowodów podlega kontroli instancyjnej; zasada ta jest przyjęta w obowiązującym Kodeksie postępowania karnego.
Zasada swobodnej oceny dowodów ma charakter skodyfikowany.
Zgodnie z art. 7 k.p.k. organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.
Maryna
Komunikacja i współpraca z kancelarią zostawiły bardzo pozytywne emocje. Wszyscy pracownicy bardzo mili i pomocni. Poziom profesjonalności bardzo wysoki . Myślałam, że moja sprawa nie jest do załatwienia, ale SIĘ UDAŁO! Otrzymałam kartę na 3 lata w trzy miesiące. Bardzo się cieszę , że trafiłam na kancelarię LexVin, doświadczonego prawnika Pana Dariusza Kostyry. Jestem bardzo wdzięczna i serdecznie polecam najlepszą kancelarię w Warszawie.
Mikołaj
Jestem mile zaskoczony jakością, fachowością i krótkim czasem prowadzenia sprawy choć do tej pory współpracowałem z wieloma kancelariami i prawnikami.
Andrzej
Szczerze polecam ta kancelarie dobry kontakt, szybka odpowiedz i pełen profesjonalizm. W sądzie poszło tak jak mówił Pan Dariusz. Dziękuje.
Piotr
Cieszy mnie niezmiernie, że w tak trudnych czasach wyzysku, manipulacji i cwaniactwa jest tak profesjonalna możliwość obrony. Dziękuję panie Darku !
Darek
Jestem bardzo mile zaskoczony profesjonalnością i szybkością odpowiedzi. Poleciłem serwis znajomym, bo warto!
Michał
Bardzo fachowa i szybka pomoc, a wszystko w dobrej cenie. Jestem pełen uznania i wdzięczności dla Kancelarii LexVin za profesjonalną realizację usługi.
Karolina
Bardzo dziękuję za zajęcie się moją sprawą oraz szybkie wysłanie mi sprzeciwu. Z pewnością polecę Państwa usługi.
Joanna
Pomoc prawną otrzymałam błyskawicznie i profesjonalnie.Świetna,merytoryczna i miła obsługa. Serdecznie dziękuję.
Aneta
Bardzo dziękuję za profesjonalne i szybkie napisanie sprzeciwu. Polecam pomoc prawną Kancelarii LexVin każdemu, kto szuka profesjonalnej pomocy prawnej.
