Przykrym i niestety dość często występującym zjawiskiem społecznym w Polsce są tzw. porwania rodzicielskie, stanowiące nierzadko pokłosie burzliwych rozwodów i rozstań rodziców dzieci, gwałtownych emocji oraz aktów desperacji. Choć nie istnieje w Kodeksie karnym wprost sformułowane przestępstwo uprowadzenia rodzicielskiego, w sytuacjach, kiedy jedno z rodziców zabiera dziecko bez wiedzy lub wbrew woli drugiego rodzica, zastosowanie znajdzie art. 211 Kodeksu karnego: Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Uprowadzenie – na czym polega
Uprowadzenie polega na porwaniu, zabraniu, przeprowadzeniu lub przeniesieniu dziecka z dotychczasowego miejsca pobytu, tj. miejsca przebywania drugiego rodzica. Zatrzymanie zaś dziecka polega na takim zachowaniu się rodzica, które uniemożliwia dziecku powrót do miejsca przebywania drugiego z rodziców, tytułem przykładu w sytuacji, kiedy małoletni nie wróci do ojca po wakacjach spędzanych wspólnie z matką w uzgodnionym przez rodziców terminie.
Zgoda dziecka – czy ma znaczenie
Aby mówić o popełnieniu przez rodzica przestępstwa z art. 211 kk, bez znaczenia pozostaje zgoda dziecka na zabranie go przez tego rodzica – łatwo sobie przecież wyobrazić, że dziecko, nieświadome ustaleń i stosunków między rodzicami, nie będzie miało nic przeciwko działaniom tego z rodziców, u którego nie przebywa na co dzień. Zasadnicze znaczenie dla bytu czynu karalnego z art. 211 kk ma działanie wbrew woli rodzica, z którym dziecko stale przebywa.
Uprowadzenie rodzicielskie – art. 211 kk a orzecznictwo
Podstawową trudnością w karaniu rodziców dopuszczających się uprowadzeń swoich dzieci jest wciąż polskie orzecznictwo, stojące na stanowisku, że nie jest możliwe popełnienie tego przestępstwa przez rodzica posiadającego pełnię władzy rodzicielskiej. Wobec tego, częstą praktyką jest uznawanie przez sądy, że jedynie rodzice z ograniczoną i zawieszoną władzą rodzicielską lub tacy, którzy zostali jej pozbawieni, mogą być uznani za winnych popełnienia czynu z art. 211 kk.
Wynika to prawdopodobnie z założenia, że skoro obojgu rodzicom przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej, to oboje są osobami uprawnionymi do sprawowania opieki nad dzieckiem i mają równe prawa w decydowaniu choćby o miejscu pobytu dziecka. Stąd też takie sprawy kończy zwykle uniewinnienie albo umorzenie postępowania. Stanowisko to od wielu lat budzi uzasadnione kontrowersje i wywołuje częste dyskusje o właściwości takiego toku rozumowania.
Władza rodzicielska – czym jest
Władza rodzicielska to zespół praw i obowiązków rodziców względem ich małoletniego dziecka, trwający do osiągnięcia przez nie pełnoletniości, przysługujący co do zasady obojgu rodzicom. Wówczas mogą oni wykonywać ją samodzielnie, z wyjątkiem obowiązku współdziałania ze sobą przy rozstrzyganiu spraw istotnych dla małoletniego (np. w kwestie leczenia czy miejsca pobytu dziecka).
W pewnych okolicznościach, rodzic może zostać takiej władzy pozbawiony (np. jeśli uporczywie nie interesuje się dzieckiem albo stosuje wobec niego przemoc). Zawieszenie natomiast władzy rodzicielskiej zachodzi najczęściej sytuacjach, takich jak pobyt rodzica w zakładzie karnym czy długotrwała praca za granicą. Z kolei ograniczenie władzy rodzicielskiej wynika wprost z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego; dotyczy sytuacji wynikłych z przyczyn zawinionych przez rodzica, kiedy jego zachowanie może stanowić zagrożenie dla dobra małoletniego lub z przyczyn niezawinionych przez rodzica, kiedy rodzice decydują się na rozstanie i nie są w stanie porozumieć się w sprawie kontaktów z dzieckiem; wówczas sąd wskazuje rodzica “wiodącego”, a drugiemu z rodziców pozostawia prawo do decydowania o istotnych sprawach dziecka.
Porwanie rodzicielskie – kara
Przestępstwo uprowadzenia rodzicielskiego zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Jeśli rodzic, który uprowadził własne dziecko, a którego władza rodzicielska była ograniczona, zawieszona lub której został pozbawiony, wykonuje zawód związany ze sprawowaniem opieki czy nadzoru nad innymi osobami, sąd może orzec wobec niego zakaz zajmowania określonego stanowiska, zakaz prowadzenia działalności związanej ze sprawowaniem opieki lub nadzorem czy obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych miejscach. Jeśli do uprowadzenia dziecka doszło przy użyciu groźby lub przemocy, taki rodzic poniesie również odpowiedzialność z art. 191 § 1 k.k.
Motywacja rodzica – czy ma znaczenie
Motywacja porywającego dziecko rodzica dla samego popełnienia czynu z art. 211 k.k. pozostaje bez znaczenia – może jednak znacznie wpłynąć na ocenę szkodliwości czynu i wymierzoną karę. Nie zawsze bowiem rodzic zabiera dziecko bez zgody drugiego rodzica ze złośliwości czy w wyniku napiętych relacji; nierzadko jest to efekt desperacji w dążeniu do kontaktu z dzieckiem, który drugi rodzic utrudnia, albo wynika to z dobrych intencji skutkujących podjęciem niewłaściwej decyzji, np. kiedy rodzic zabiera dziecko wbrew woli drugiego, ponieważ we własnym mniemaniu robi to dla jego dobra.
Porwanie rodzicielskie – ściganie
Uprowadzenia dziecka poniżej 15. roku życia jest przestępstwem ściganym z urzędu.
Porwanie rodzicielskie – co może zrobić rodzic
Mimo dość utrwalonego i konsekwentnego stanowiska polskich sądów, rodzic, który znalazł się w sytuacji uprowadzenia dziecka przez swojego byłego partnera czy małżonka, ma kilka sposobów na doprowadzenie do odebrania dziecka.
Aby poszkodowany rodzic mógł domagać się od drugiego rodzica oddania dziecka, w pierwszej kolejności należy zwrócić się do sądu opiekuńczego z wnioskiem o zmianę sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej przez tego rodzica, na przykład poprzez żądanie ograniczenia władzy rodzicielskiej.
Dopuszczalne jest również równoczesne rozstrzyganie przez sąd rodzinny o władzy rodzicielskiej i odebraniu dziecka od rodzica, który dopuścił się czynu z art. 211 kk. W postępowaniu o odebranie dziecka zakłada się najpierw zobowiązanie rodzica do dobrowolnego oddania małoletniego. Jeśli tego nie zrobi, sąd wyznaczy kuratora, który, najczęściej przy asyście Policji dokona przymusowego odebrania dziecka.
Kiedy sąd orzeknie o ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej, dla rodzica otwiera się możliwość ścigania sprawcy z art. 211 kk. Orzeczenie o przymusowym odebraniu dziecka zakłada wręcz możliwość równoległego postępowania karnego – nie bez powodu kurator, w sytuacji uniemożliwienia odebrania dziecka, powiadamia o tym fakcie prokuratora.
Porwanie rodzicielskie – pomoc prawna
Porwania dzieci przez rodziców, którym przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej, niekwalifikowane często przez polskie sądy jako przestępstwo z art. 211 k.k., pozostają zagadnieniem wzbudzającym uzasadnione wątpliwości – coraz głośniej wyrażane jest stanowisko sugerujące zbyt wąską wykładnię tego przepisu, pozwalającą rodzicom o nieograniczonej władzy rodzicielskiej pozostawać bezkarnymi. Stąd też, rodzice, którzy padli w pewien sposób ofiarą uprowadzenia dziecka przez byłego partnera czy małżonka, często bezsilni i bezradni wobec takiej sytuacji, powinni zasięgnąć porady profesjonalnego prawnika, który może przedstawić najwłaściwsze, po wnikliwej analizie, rozwiązania.